ده‌رهێنه‌ر مانو خه‌لیل “هه‌بوونا سینمایێ هه‌بوونا كولتورێ‌ ملله‌ته‌كی و هه‌بوونا ئازادیا ملله‌ته‌كی یه‌”

 مانو خه‌لیل : خه‌لكێ‌ باژارێ‌ قامشلو ل روژئاڤایا كوردستانیّ یه‌, ل سالێن هه‌شتی یان ل چكوسلوڤاكیا ل زانكویێ به‌شێ‌ سینه‌ما خاندییه‌, نوها وه‌ك ده‌رهێنه‌ر و به‌رهه‌م هێنه‌ره‌ك كورد ل وه‌لاتێ‌ سویسێ‌ دژیت. فلمێ‌ وی ( حاجیجیك ) ل فستیڤالا دهوك خه‌لاتێ‌ باشترین فلمێ‌ درێژ ب ده‌ست خوه‌ ئێخستییه‌.

هه‌بوونا سینمایێ هه‌بوونا كولتورێ‌ ملله‌ته‌كی و هه‌بوونا ئازادیا ملله‌ته‌كی یه‌ و ئه‌ز ڤان هه‌ر دووان ب یه‌ك دوو گرێ‌ دده‌م. د ڤان چه‌ند سالێن دووماهیێ, هنده‌ك فلمێن كوردی هاتینه‌ دروست كرن و ل كوردستانا باشور ژی حكومه‌تا هه‌رێمێ‌ هاریكاری و هاندانا هنده‌ك گه‌نجان كریه‌ بو دروست كرنا فیلمان, لیّ ئه‌ڤه‌ ب وێ‌ واتایێ‌ نینه‌ كو سینما كوردی رێگه‌كا تایبه‌ت ل ناڤ سینه‌ما جیهانی دا هه‌یه‌.

ئه‌م د كارین بێژین سینه‌ما ئیرانی, سینما قه‌ره‌نسی،سنه‌ما ئیتالی, لێ‌ تا نهو ئه‌م نكارین بێژین مه‌ سینه‌ما كوردی هه‌یه‌. ب مخابنیڤه‌ تا نهو ل كوردستانێ‌ ب شێوه‌یه‌كێ‌ گشتی, سینه‌ما و بینه‌رێ‌ سینه‌مایی ب چاڤه‌كێ‌ نزم د هێته‌ته‌ماشا كرن. بیرا من دهێت هه‌تا به‌ریا چه‌ند سالان ژی, ده‌مێ‌ به‌حسا كه‌سه‌ك ب خرابی دهاته‌ كرن داگوتن: ئه‌ڤ كه‌سه‌, قومارچی یه‌, عه‌ره‌ق ڤه‌خوه‌ره‌ و د چیته‌ سینه‌ما یێ. یانی چوونا سینه‌مایی و قوماركرن وه‌ك یه‌ك دهاته‌ حسابكرن. هه‌تا كو سینه‌ما و چوونا سینه‌مایێ‌ حهێ‌ خوه‌ ل ناڤ كولتوری نه‌كه‌ت, یانی چاوان خه‌لك د چن مزگه‌فتا وه‌سا خه‌لك بچنه‌ سینه‌مایێ‌ ژی و چه‌ند مزگه‌فت هه‌نه‌, هند سه‌نته‌رێن كولتوری و سینه‌ما ژی مه‌ هه‌بن, ئه‌م نكارین بێژین مه‌ سینما كوردی هه‌یه‌. هه‌تا روژا ئیرو مه‌ به‌س چه‌ند فلمێن كوردی هه‌نه‌ و ئه‌م دشێن بێژین سینه‌ما كوردی وه‌ك زاروكه‌كی یه‌ كو هێشتا نه‌رابوویه‌ پییان و لسه‌ر ده‌ستان دچیت.

ب هزرا من هه‌ر ده‌مێ‌ كوردستان ئازاد و سه‌ربخوه‌ بوو و هه‌ر وه‌ختێ‌ د وێ‌ كوردستانا ئازاد دا, ره‌خنا ئوبجێكتیڤ لسه‌ر هونه‌ری و سینه‌مایێ‌ چێ‌ بوو, دكارین بێژین سینه‌ما كوردی ژی چێ‌ دبیت. ب مخابنیڤه‌ تا نهو مه‌ ره‌خنا ئاڤاكه‌ر ل كوردستانێ‌ نینه‌. گه‌له‌گ پێدڤییه‌ ب شێوازه‌كێ‌ پروفشنال لسه‌ر بابه‌تێ‌ هه‌بوون و ئاڤاكرنا سینه‌ما یێ‌ ل كوردستانێ‌ بسه‌كنین. ئاڤا كرنا سینه‌مایێ‌ په‌یوه‌سته‌ ب ئاڤاكرنا جڤاكه‌كێ‌ كوردی یێ‌ ئازاد. هه‌تا كورد د بن ده‌ست بن و هه‌ر چوار پارچێن كوردستانێ‌ لژێر ده‌ست بن, سینه‌ما كوردی ژی دروست نابیت. كوردستان یه‌ك پارچه‌یه‌ و برینا خه‌لكێ‌ كوردستانێ‌ چ ل كرمانشاهێ‌ بیت یان هه‌ولێر و سوله‌یمانی و حه‌لبچه‌ و دهوك و قامشلو و ئامه‌دێ‌ بیت, یه‌ك برینه‌ و هیچ جێوازیه‌ك نینه‌.

ده‌ستپێكا فیلمێن كوردی بو فلمێ‌( یه‌لماز گونایی) ده‌ست پێ‌ دكه‌ت ده‌ما خه‌لاتێ‌ (كان) وه‌رگرتی. به‌ریا 30 سالان ده‌ما من ده‌ست ب خواندنا سینه‌مایی ل چكسلوڤاكیا گری, ده‌ما مه‌ دگوت ئه‌م ژ كوردستانێ‌ هاتینه‌, كه‌سه‌كی ئه‌م ناس نه‌دكرین, هندا دگوت پاكستان یان ئه‌فغانستان, چونكی ناڤێ‌ كوردستانێ‌ به‌ر ب گوهێ‌ وان نه‌كتبوو. هنده‌كا ژ وان په‌رتوكه‌ك خواندبوو( لناڤ هوڤاتییا كوردستاندا) وی ده‌می نڤیسه‌ره‌كێ‌ ئه‌لمانی ( كارل مای) نڤیسی بوو, كو زور ب خرابی به‌حسا كوردان دكر, له‌وما ده‌ما مه‌ دگوت ئه‌م ژ كوردین, ئه‌ڤ په‌رتوكه‌ دهات بیرا وان. دروستكرنا فلمه‌كێ‌ كوردی زور ب زه‌حمه‌ت بوو. چونكی ل ئوروپا ژی فبلم و دروستكرنا فیلمی مه‌سه‌له‌كا ئوكونومییه‌. پشتی سالێن نووتا و ئه‌زمونا حكومه‌تا باشوور, هه‌ول هاته‌ دان كو هنده‌ك فلمێن كوردی بهێن دروستكرن, لێ‌ ب مخابنیڤه‌ گه‌له‌گ جاران, د ئه‌ڤان فلمان دا رویه‌كێ‌ شارستانی یێ‌ گه‌لێ‌ كورد نه‌هاته‌ نیشاندان. داگیركه‌رێن ملله‌تێ‌ كورد هه‌ول ددا ب درێژاهیا سالان كوردان وه‌سا نیشانی جیهانێ‌ بده‌ن, كو كورد ملله‌ته‌كێ‌ بێ‌ كولتوره‌ , نه‌زانه‌ , ژنا كورد بنده‌سته‌,هێشتا د شكه‌فتان دا دژین و نه‌ ژ هه‌ژی ده‌وله‌تا خوه‌نه‌.

مخابن د ڤان سالێن دوماهیێ‌ كو لمێن كوردی ژی دروست بوون ب نه‌زانی, ره‌نگه‌گێ‌ نه‌ ده‌لال,ژ ژیان و كه‌لتوریّ كوردی نیشان ددا و هنده‌ك ژ ڤان فلمان چونكی ده‌رباسی فستیڤالان بوون و هنده‌ك خه‌لات ب ده‌ست خوه‌ ئیناندن, ب مخابنیڤه‌ ئه‌ڤه‌ وه‌ك رێگه‌كێ‌ لێ‌ هات بو ده‌رهێنه‌رێن دیتر. له‌وما نهو ده‌ما فلمه‌كی چێ‌ دكه‌ین لسه‌ر مودیرنیتا كوردان, كو كورد نه‌ پاشڤه‌رونه‌ و ملله‌ته‌كێ‌ پیِشكه‌فتینه‌ وملله‌ته‌كێ‌ لێَبورینخوازه‌ و ژ بو ئازادیا خوه‌ ژیانا خوه‌ ژی دده‌ت, ب زه‌حمه‌ته‌ ئه‌وروپیه‌ك ژ ڤێ‌ یه‌كێ‌ باوه‌ر بكه‌ت. ژ به‌ركو هزره‌كا دیتر لسه‌رێ‌ وی لسه‌ر كوردان دروست بوویه‌. له‌وما نهو لسه‌ر مه‌یه‌ و لسه‌رسینه‌ماڤانێ‌ كورده‌ كو ئه‌ڤ نێرینا خه‌له‌ت لسه‌ر كوردان ب رێگا سینه‌مایێ‌ ژ ناڤ ببه‌ن.و ب رێگا سینه‌مایێ‌ شه‌ری ژ بو ئازادیا ملله‌تێ‌ كورد بكه‌ین. ئه‌ز دیسان دووپات دكه‌م كو سینه‌ما ب ئازادیا ملله‌تانڤه‌ گرێدایه‌. ئه‌م هه‌تا ئیرو دبینین كو خورت و كه‌چێن مه‌ ل هه‌ر چوار پارچێن كوردستانێ‌ ب ره‌نگه‌كێ‌ ئه‌كتیڤ ژ بو ئازادیا كوردستانێ‌ شه‌ر دكه‌ن. ل هه‌ر چوار ئالیێن كوردستانێ‌, ئه‌م یێ‌ ل شه‌ره‌كێ‌ دژوار داین .ل روژئاڤایی كچ و خورتێن مه‌ یێن بیست سالی یێ‌ ئاخا خوه‌ ژ ده‌ستێ‌ پیسترین دوژمنێ‌ مروڤایه‌تیێ‌ د پارێزن, و دیسان ل كوردستانا باشور ژی پێشمه‌رگێ‌ یێ‌ د شه‌ری دا و به‌ره‌ڤانیێ‌ دكه‌ت, له‌وما ئه‌م ژی نكارین خوه‌ ڤه‌شێرین. ئه‌ز بخوه‌ سینه‌مایێ‌ ب رێگه‌كێ‌ دبینم كو ژ بو ئازادیا ملله‌تێ‌ خوه‌ شه‌ر بكه‌م.

سه‌باره‌ت فستیڤالا دهوكێ‌ به‌ریا فستیڤال چێ‌ ببیت, خه‌به‌ر ژ مه‌را هات كو فستیڤال ئه‌ڤ سال دێ‌ سه‌كنیت, بو من بخوه‌ ئه‌ڤه‌ خه‌به‌ره‌كێ‌ نه‌خوه‌ش بوو و ئه‌ز پێ‌ خه‌مگین بووم. هه‌تا ب رێیا هه‌ڤال و دوستان من هه‌ولێن خوه‌ دان و د نامه‌كێ‌ دا من دیار كر , ئه‌گه‌ر پروبلێمێن هه‌وه‌ یێن ئوكونومی رێگرین ئه‌ز وه‌ك ده‌رهێنه‌ر و سینه‌ماڤان ئاماده‌مه‌ لسه‌ر حسابا خوه‌ به‌رهه‌ڤی فستیڤالێ‌ ببم. مه‌ دڤییا ب رێیا فستیڤالێ‌ نیشا جیهانێ‌ بده‌ین كو ئه‌ڤ وه‌لاتێن ده‌وروبه‌رێن مه‌ ئیران, توركیا, سوریا و عێراق د چ ره‌شیێ‌ داینه‌, و دناڤ ڤێ‌ ره‌شاتیێ‌ ئه‌م ببینه‌ ره‌نگێ‌ ژیانیّ و ژیانێ‌ ره‌نگین بكه‌ین.

40 كیلومتر دوری دهوكێ‌ داعش نه‌ ته‌نیا سینه‌ما به‌لكو ستران و موزیك و هونه‌ر قه‌ده‌غه‌ كرییه‌, ئه‌م دخوازن ئوڤرو ب ره‌نگه‌كێ‌ مودێرن ببینه‌ هیڤییا روژهه‌لاتا ناڤین و وه‌سا نیشان بده‌ین كو ملله‌تێ‌ كورد د روژهه‌لاتا ناڤین هیڤییه‌كه‌ ژ بو ملله‌تێن د ن. ئه‌م حه‌ز دكه‌ین نیشا جیهانێ‌ بده‌ین , كو چ قاس ئه‌م حه‌ز ژ ژیانێ‌ و كولتورا خوه‌ دكه‌ین و هه‌ول بده‌ین ببینه‌ به‌شه‌ك ژ بو پێشخستنا كولتورێ‌ جیهانێ‌ ژی.

لێ‌ ئه‌وا ئه‌م ل فستیڤالێ‌ پێ‌ ئیشاین ئه‌و ناكوكی بوو كو لده‌ستپێكێ‌ دروست بووی. ئه‌ز لسه‌ر فلمی نائاخڤم به‌س نێرینا خوه‌ وه‌ك وه‌ك ده‌رهێنه‌ره‌كێ‌ كورد دیار دكه‌م: پێدڤییه‌ مروڤ ب حه‌ساسیه‌ته‌كا زێده‌تر لسه‌ر دیاردان راوه‌ستیت. ده‌ما هێشتا برین د گه‌رم بن, پێدڤییه‌ ل وان برینا نه‌خه‌بتین د اكو خوین ژێ‌ نه‌هێت. پێدڤییه‌ ب دلنه‌رمی و هێدی هێدی لسه‌ر ئول و كولتوری باخڤین.

تێبینییا من یا دیتر, ئه‌م دبێژن ل فستیڤالێ‌ دا دوو سینه‌ما هه‌نه‌, سنه‌ما كوردی و سینه‌ما نیف ده‌ولی. لێ‌ وه‌ك من دیتی, تێكهه‌لییه‌ك هه‌بوو و گه‌له‌گ به‌شداران ژی ئه‌ڤ گازنده‌ هه‌بوو. بو نمونه‌ هنده‌ك فلمێن توركی كو ب زمانێ‌ توركی بوون و هیچ په‌یوه‌ندیه‌ك ب زمان و كه‌لتور و مێژوویا كوردی نه‌بوون وه‌ك فیلمێن كوردی هاتبوون هه‌ژمارتن. له‌وما پێدڤییه‌ هه‌ڤالێن مه‌ یێن به‌رهه‌ڤییا فستیڤالێ‌ دكه‌ن ئاگاداری ڤی لایه‌نی ببن و فلمێن توركی و عه‌ره‌بی د گه‌ل فلمێن كوردی پولین نه‌كه‌ن .فلم هه‌سته‌ , زمانه‌, موزیكه‌ . ده‌ما چ ژ ڤان كوردی نه‌بن ئه‌و فیلم نه‌ كوردییه‌ هه‌تا ئه‌گه‌ر ل ده‌ڤه‌ره‌كا كوردی هاتبیت دروستكرن. ئه‌م دبێژین فستیڤالا دهوكێ‌ نیڤ نه‌ته‌وییه‌ و دڤێت نیڤ نه‌ته‌وه‌یی بمینت. لێ‌ ده‌ما ئه‌م دبێن فیلمێن كوردی, پێدڤڤیه‌ ئه‌ڤ ده‌لیڤه‌یه‌ بو سینه‌ماڤانێن كورد بهێته‌ دانا ن كو به‌رهه‌مێن خوه‌ پێش بێخن. سینه‌ماڤانه‌كێ‌ كورد ب 100هزار دولاران یلمێ‌ خوه‌ دروست دكه‌ت ژ ئه‌گه‌را ئاریشێن ئوكونومی و گه‌له‌گ ئاریشێن دیتر, لێ‌ سینه‌ماڤانه‌ك ئوروپی لمێ‌ خوه‌ ب یه‌ك میلیون دولاران چێ‌ دكه‌ت, له‌وما پێدڤییه‌ ئه‌ڤ خاله‌ بهێنه‌ پێش چاڤخستن و ده‌لیڤه‌ پتر بو فیلمێن كوردی بهێنه‌ ره‌خساندن.دیسان سه‌باره‌ت لیژنا ته‌حكیمێ‌ (ژوری) بو پێشبركا كوردی (5) كه‌س دانا بوون, هه‌ر پێنج بیانی بوون و یه‌كی ژ وان زمانێ‌ كوردی ژی نه‌دزانی. كو ئه‌ڤه‌ براستی جهێ‌ ره‌خنێ‌ یه‌. پێدڤییه‌ د لیژنێ‌ دا شاره‌زایێن كورد هه‌بن و ئاگاداری زمان و كه‌لتورو و مێژوویا كوردان بن د اكو هه‌لسه‌نگاندنه‌كا راستتر بو فلمان بهێته‌ كرن.

تێبیتیێن مه‌ لسه‌ر فستیڤالێ‌, ژ حه‌زا مه‌ بو فستیڤالا دهوكێ‌ یه‌. ئه‌م حه‌ز دكه‌ین فستیڤال به‌رده‌وام بكه‌ت و ب نیڤ نه‌ته‌وه‌یی بمینبت و دوور بیت ژ به‌رژوه‌ندیێن تاكه‌ كه‌سی.

WAAR-MIDYA